Mowa....
Mowa to zasób wyrazów, wyrażeń i zwrotów łączonych w wypowiedzi według reguł gramatycznych, używany w celu porozumiewania się przez członków jednego narodu, społeczeństwa, przez ludzi pewnego środowiska, regionu, charakterystyczny dla jakiejś epoki; język (SJP PWN online 2011).
Dlaczego ważna jest dbałość o "piękno mowy"?...
Posługiwanie się pięknym językiem nie jest "fanaberią". Bogaty zasób słownika biernego i czynnego, znajomość reguł gramatycznych, jak również prawidłowa wymowa, bez zaburzeń, pozwala lepiej zrozumieć treść komunikatu. Piękna mowa wyróżnia nas, jest naszą "wizytówką". Pozwala zdobyć lepszą pracę, a co za tym idzie i lepsze zarobki... Uważam, iż dla każdego człowieka umiejętne posługiwanie się językiem ojczystym i uśmiech jest "kluczem otwierającym niejedną bramę". Powtarzam, dbajmy o piękno i czystość naszej ojczystej mowy!
Dlaczego prawidłowa wymowa jest ważna dla naszych dzieci?....
1 września 2012 roku wszystkie sześciolatki będą już w pierwszej klasie szkoły podstawowej, gdzie wprowadzona jest nauka czytania i pisania. Jeśli dziecko będzie miało problemy z wymową w 99,9% pojawią się u niego trudności związane z czytaniem i pisaniem, ponieważ mowa pojawia się najwcześniej. Tak jest, tak było i tak będzie. Dlatego dbajmy o to, aby nasze pociechy przeżywały mniej stresu w szkole!
Jak przebiega rozwój mowy u dzieci do 3 roku życia?...
Oto poszczególne etapy rozwoju mowy dziecka, które muszą wystąpić jeden po drugim:
Ależ to ciekawe!... Pierwsze nieartykuowane dźwięki jakie dziecko wydaje, nazwane w literaturze gruchaniem, są charakterystyczne dla przedwerbalnego okresu rozwoju mowy. Nasza pociecha przygotowuje aparat mowy. Nos, zatoki, jama ustna, gardło, krtań, oskrzela, płuca.... Jakiż to wspaniały instrument, o którym niemowlę nie ma zielonego pojęcia. Jednak wydaje różne dźwięki. Z pewnością każda mama zauważyła, bądź też zauważy, że dziecko "grucha", gdy jest szczęśliwe (czyli, gdy są zaspokojone wszelkie jego potrzeby). Od ok. 0,2 r.ż. nasz maluch sygnalizuje swoje potrzeby za pomocą krzyku i płaczu.
Jaka fajna zabawa!... Kolejnym etapem rozwoju mowy jest głużenie, czyli samonaśladownictwo. Dziecko powtarza wytworzony przez siebie dźwięk, zatem z łóżeczka dobiegną do nas piski, pomruki, mlaski, a czasem nawet dźwięki artykułowane t.j. aaaaa, ooooo. "Głużą" wszystkie dzieci, zatem uważa się, iż świadczy to o tym, że głużenie jest reakcją wrodzoną.
Już się "nagruchałem, nagłużyłem", to teraz "pogaworzę"!... Przechodzimy do kolejnej fazy "wokalizacji" polegającej na wydawaniu dźwięków złożonych ze spółgłosek i samogłosek - gaworzenie. Taka realizacja ma charakter ćwiczenia narządów artykulacyjnych. Tym razem usłyszymy powtarzające się wielokrotnie papapa, bababa, mamama, które pojawia się w trzecim kwartale życia dziecka. Dziecko uczy się wyrażać swoje stany emocjonalne po przez różnicowanie intonacji powtarzających się sylab (pojawia się funkcja ekspresyjna mowy). Uwaga! Dzieci z uszkodzonym słuchem fizjologicznym nie gaworzą! Nie czekajmy i zgłośmy się do specjalisty!
Teraz ty, a potem Ja. Pobawimy się w "echo"!... Około 0,10 r.ż. rozwija się specjalna wrażliwość na dźwięki mowy ludzkiej (słuch fonematyczny). Jest to ostatnia faza okresu przedjęzykowego charakteryzująca się naśladowaniem dźwięków usłyszanych od dorosłych oraz rozumieniem prostych słów i zwrotów. Już mama może pobawić się z dzieckiem w Pokaż nos, oko, ucho albo Kosi, kosi, łapci. Maluch reaguje na zakaz: Nu-nu!, Be!, Nie wolno! Rozróżnia intonację słowa. Uwaga! Słuch muzyczny to nie to samo, co słuch fonematyczny. Jeśli dziecko nie naśladuje dźwięków usłyszanych od Ciebie, zgłoś się do specjalisty!
Już się "nagruchałem, nagłużyłem", to teraz "pogaworzę"!... Przechodzimy do kolejnej fazy "wokalizacji" polegającej na wydawaniu dźwięków złożonych ze spółgłosek i samogłosek - gaworzenie. Taka realizacja ma charakter ćwiczenia narządów artykulacyjnych. Tym razem usłyszymy powtarzające się wielokrotnie papapa, bababa, mamama, które pojawia się w trzecim kwartale życia dziecka. Dziecko uczy się wyrażać swoje stany emocjonalne po przez różnicowanie intonacji powtarzających się sylab (pojawia się funkcja ekspresyjna mowy). Uwaga! Dzieci z uszkodzonym słuchem fizjologicznym nie gaworzą! Nie czekajmy i zgłośmy się do specjalisty!
Teraz ty, a potem Ja. Pobawimy się w "echo"!... Około 0,10 r.ż. rozwija się specjalna wrażliwość na dźwięki mowy ludzkiej (słuch fonematyczny). Jest to ostatnia faza okresu przedjęzykowego charakteryzująca się naśladowaniem dźwięków usłyszanych od dorosłych oraz rozumieniem prostych słów i zwrotów. Już mama może pobawić się z dzieckiem w Pokaż nos, oko, ucho albo Kosi, kosi, łapci. Maluch reaguje na zakaz: Nu-nu!, Be!, Nie wolno! Rozróżnia intonację słowa. Uwaga! Słuch muzyczny to nie to samo, co słuch fonematyczny. Jeśli dziecko nie naśladuje dźwięków usłyszanych od Ciebie, zgłoś się do specjalisty!
Uwaga! Teraz Ja mam coś do powiedzenia!... Na przełomie 1 - 2 r.ż. pojawiają się pierwsze sensowne słowa. Teraz usłyszysz: mama, tata, baba (nazwy osób); to, tu (nazwy deiktyczne wskazujące); daj, nie, ne (znaki chęci posiadania czegoś, bądź sprzeciwu). I tak będzie aż do pojawienia się wypowiedzi jednowyrazowych - holofraz, kiedy to dziecko wskaże ręką zabawkę i powie Dać! Szybko zrozumiesz i podasz maluchowi to, o co prosi. Innym razem usłyszysz, jak Twoja pociecha wypowiada słowo Hau-hau! wskazując paluszkiem psa. O co mu chodzi?... Czy chce powiedzieć, że widzi psa? Czy może mówi, że pies szczeka?... Z pewnością odpowiesz. Widzisz pieska? Tak, piesek szczeka: Hau-hau! Jakie to wszystko piękne!
Od tej pory zaczyna się kształtować składniowy system języka dziecka.
Teraz Ja mówię, a ty zgadujesz!... Między 1,6 r.ż. a 2,10 r.ż. pojawiają się zlepki, czyli formy składniowe złożone z dwóch rzeczowników występujących w formie podstawowej (mianowniku). W fazie mowy autonomicznej dzieci nie używają form fleksyjnych i opuszczają wyrazy pomocnicze, zatem wypowiedzi przypominają "mowę telegraficzną". Nadszedł czas na zabawę w zgadywankę... Czapka Inka!... To może być tyle samo, co Daj czapkę Ince, czy może... To jest czapka Inki?.... Albo... Kotek łapka ...??... To znaczy Daj łapkę kotka?.... Chyba nie.... A może Kotek podaje łapkę, albo To jest łapka kotka.... Uff, strasznie to wszystko poplątane, ale mama doskonale daję sobie radę z odszyfrowaniem telegramów.
Czasem oprócz zlepków używane są przez dzieci fragmenty zdań i równoważniki zdań, które występują już we właściwych formach gramatycznych.
Do około 3 r.ż. dziecko potrafi formułować zdania pojedyncze. Pojawiają się różne relacje semantyczne, ale w określonej kolejności:
- sprawca - czynność, np: Inka idzie, miś śpi
- sprawca - przedmiot czynności, np: mamo konik, Inka kawa
- czynność - jej przedmiot, np: da buty, myju paluszki
- określnik - podstawa określnika, np: mały kotek, głowa mokra
W 3 r.ż. dziecko rozbudowuje podstawowe schematy dodając do nich nowe elementy i dokonując ich transformacji (pojawiają się przydawki, okoliczniki). Generalizuje schemat składniowy wypełniając go słowami należącymi do ogólniejszej kategorii. Wzrasta również umiejętność mówienia dłuższymi zdaniami. Budowane są wypowiedzi złożone współrzędnie i podrzędnie.
Jaka jest pojemność słownika czynnego u dzieci?...
Rok życia dziecka
|
Liczba używanych słów w przybliżeniu
|
2
|
300
|
3
|
1000
|
6
|
3000
|
10
|
5400
|
12
|
7200
|
14
|
9000
|
Rola oddziaływań społeczno-wychowawczych w rozwoju mowy
- mówienie do dziecka - uruchamia mechanizm naśladownictwa, pobudza dziecko do niewerbalnej wokalizacji
- zadawanie dziecku pytań - pytania muszą być dostosowane do możliwości poznawczych i językowych dziecka, by spełniły swoją rolę (najpierw pytania konkretne, potem ogólniejsze)
- dostarczanie dziecku bogatej stymulacji poznawczej - nowe zabawki, książki, obrazki, spacery, itp. zachęcające dzieci do wypowiadania się
- właściwe reagowanie na wypowiedzi dziecka (przy reakcji śmiechem, dziecko może się wycofać z wypowiadania się)
- dostarczanie prawidłowych wzorców językowych (jeśli mama ma wadę wymowy, a jest najczęściej z dzieckiem, to ono nauczy się niewłaściwego wzorca językowego)
Dziękuję za uwagę :)
Ciąg dalszy nastąpi niebawem.
Artykuł napisałam w oparciu o wiadomości
zdobyte podczas wykładów z psychologii rozwojowej,
które prowadziła w 2001 roku prof. dr hab. Maria Kielar-Turska
w Katedrze Pedagogiki Przedszkolnej i Szkolnej
na Akademii Pedagogicznej w Krakowie
na Akademii Pedagogicznej w Krakowie
